"Мактанчык Вәли" - Юныс ЗӨБӘЕРОВ поэмасы

 
Влада Семенова рәсеме
1
Вәли сөйли дусларына.
(Ышанганнар ышана.)
Йөзе җитди. Тавыш каты.
Ышанмыйча ни чара?
 
Күкрәгенә суга Вәли.
Утлар чәчә күзләре.
─ Минем алдаганым юк, ─ ди, ─
Сүзем ─ китап сүзләре.
 
Шушы минем төп сыйфатым.
Яратмыйм ялганчыны.
Берни сөйләмәсәң була.
Сөйләсәң, сөйлә чынын.
 
Аннан мактанчыкларны мин
Нык яратмыйм күптәннән.
Мактанчык куерга уйлый
Үзен өскә күпләрдән.
 
Кешеләрнең күзен буяу ─
Шушы аның теләге.
Потлы герне, имеш, чөя.
Җеп кебек бит беләге.
 
Мин үзем бик тыйнак кеше.
Яратмыйм мактанырга.
Ләкин баштан үткәннәрне
Ник сөйләми калырга?
 
Кыш көне урманга бардым
Тозак куйдым куянга.
Дөньялар ямьләнеп китә
Куян ите булганга.
 
Элек куйган тозагыма
Берсе эләккән иде.
Олы куян. Шатлыгымнан
Бүрекне күккә чөйдем.
 
Кайтып барам. Ашыкмыйм мин.
Кәеф шәп. Куян кулда.
Ул кышны кар да аз иде.
Барырга такыр юл да.
 
Җырлап җибәрдем шатлыктан.
Шулчак коточкыч улау.
“Соры җәнлекләр, - дип уйлыйм, -
Мөгаен, бүре болар”.
 
Урманда бүре күплеген
Белә идем. Тик нигә
Минем кебек чакма ташка
Бүреләрдән өркергә?
 
Кинәт урманның эченнән
Йөз бүре килеп чыкты.
Уйлыйлар үткен тешлеләр:
“Менә Вәлине тоттык”.
 
Уйлыйлар туймас корсаклар:
“Хәзер ашыйбыз моны.
Сарыктан бу тәмлерәктер.
Чөнки юк аның йоны.
 
Туйганчы ашыйбыз да без
Йоклыйбыз аннан ятып”.
Ә минем кулда мылтык юк,
Булмый аларны атып.
 
Бәхетемә каршы кулда
Куян бар иде минем.
“Бу куян  йөз ач бүредән
Коткарыр мине” -  дидем.
 
Куян авыр. Үлчә дисәң
Биш кило тартыр иде.
Бу куянны сәүдәгәрләр
Мең сумга сатыр иде.
 
Миңа ташлана бүреләр.
Мин теге куян белән,
Барлык көчемне салам да,
Маңгайларына бирәм.
 
Маңгаена бәргәч бүре
Егыла да җан бирә.
Бер бүре тиресе мең сум!
Минем көләсе килә.
 
Акыллылар куян йөртә.
Чукмар читтәрәк торсын.
Чукмар белән өч сугасың.
Кулыңда куян булсын.
 
Баейсы көнем икән, дим.
Кесәм акчага тула.
Янәдән өчне үтерсәм,
Үлгәне сиксән була.
 
Акыллылары аңлады —
Аларны үлем көтә.
Улый-улый ташланалар,
Тик минем дә хәл бетә.
 
Ә бирешергә ярамый.
Бирешсәм бит мин бетәм.
Яшәргә хаклы булуны
Кулдагы көч хәл итә.
 
Ач бүреләр ыргый тора.
Ә мин тондыра торам.
Йөз бүрегә бер куян бар!
Бер куян каршы тора!
 
Сыйлыйм явыз бүреләрне.
Кирәкләрен алсыннар.
Шулай үтереп бетердем
Йөз бүренең барсын да...
 
Хәйран калып тыңлый аны
Авылдагы малайлар.
Алар Вәлигә сокланып,
Шаклар катып карыйлар.
 
Бары Венер гына көлә.
─ Я әйт, нигә көләсең? ─
Дип сорый Вәли аңардан. ─
Әллә бер сер беләсең?
 
— Ике бүрегә дә каршы
Бер куян тора алмый.
Авыл малае беркатлы.
Рәхәтләндереп алдый.
 
─ Бирегез ипи,  ─ ди Вәли, ─
Ипи тотып ант итәм.
Йөз бүре башына җиттем.
Китер ипи. Мин көтәм.
 
Вәли кепкасын сала да,
Ыргыта аны җиргә.
─ Бүре миңа нәрсә ул? -  ди. -
Бүрене җиңел җиңәм.
 
Безнең урманда аю юк.
Менә шуңа кайгырам.
Алышырга дигән уй, ди,
Йөрәгемне яндыра.
 
Малайлар башларын чайкый.
─ Гаҗәп хәл булган, ─ диләр.
Нинди маҗаралар булмый
Батыр кешеләр белән.
 
Бәлки, бөтен дәүләттә дә
Синдер иң батыр кеше.
Ташка уеп язарлык бит
Син эшләгән һәр эшне.
 
Китап итеп чыгарырлык
Синең маҗараларны.
Чират торып алачаклар
Укырга дип аларны.
 
2
Җәй көне бар малайлар да
Юнәлделәр урманга.
Җиләк быел бик күп диләр.
Исәп җиләк җыярга.
 
Алдан бара безнең Вәли.
Үзе як-якка карый.
─ Бәхетем булып,  бүреләр
Миңа очраса ярый.
 
Тере көе тотып берсен
Авылга алып кайтам.
Аннан шәһәргә илтәм дә
Зур зоопаркка сатам.
 
Шулай итеп баеп китәм,
Машина сатып алам.
Кирәк җиргә җайлы итеп,
Утырып кына барам.
 
Килеп җиттеләр урманга.
Җиләк күп җыючыга.
Шунда Вәлинең каршына
Бер куян килеп чыга.
 
Дерт итеп китте бу батыр.
(Куш күренде куркакка.)
Зур бүрене таныдым
Шушы озын колакта.
 
Куян йөгерә бер якка,
Вәли икенче якка.
Бүре куып килгән кебек
Тоела бу куркакка.
 
Куян инде ял итәргә
Куак астына чумды.
Алгы аякларын сузып,
Ул инде күзен йомды.
 
Ә Вәли һаман да чаба
Гыж─гыж итеп тын алып.
Бүре куып тотар төсле,
Һич тә булмый тукталып.
 
Менә Вәли өенә дә
Йөгереп кайтып керде.
Кергән көйгә батырыбыз
Келәне бик тиз элде.
 
Вәли идәнгә егылды.
Абыйсы моны күреп.
─ Нәрсәдән  курыктың син? ─ ди.
Сорый, билгеле көлеп.
 
─ Зур арыслан килеп чыкты,
Шуңардан качтым мин, ─ ди.
Ә абыйсы үаман көлә.
(Нишләсен инде көлми?)
 
─ Койрыгыннан эләктереп
Алып кайтмадың нигә?
Арыслан нәрсә? Син бит батыр!
Син бит бүрене җиңгән.
 
─ Арыслан, җәнлекләр патшасы,
Аңа каршы торалмыйм.
Патшасы көчле булгач инде
Аңа тозак коралмыйм.
 
Патша белән алышырга
Әлегә җитми көчем.
Үскәч, хисап ясармын мин,
Чөнки хәзер бар үчем.
 
Төйнәп бәйләп куячакмын
Озын койрыгын аның.
Бу чынлап шулай булачак.
Камил моңа иманым...
 
...Тагы Вәли шапырына,
Кычкыра тагы Вәли.
Батыр булуын исбатлап
Китерә төрле дәлил.
 
Шулай, дуслар, бернәрсә дә
Мактанчыкны терелтми.
Башка чирне җиңеп була,
Ә бу чир бер дә бетми.