Роза Туфитуллова

1924 ел. Бер көнне язучы Афзал Шамовны комсомол өлкә комитетында комсомол егет Шәһит Шаммазов туктата: «Афзал абый, татар балаларының үз газеталары булачак! Меңләгән данә белән, бетен илгә таралырлык. - Ә исеме? - «Яшь ленинчы»... Бу шатлыклы сөйләшүдән соң күп тә үтми яңгырлы салкын көннәрнең берсендә Афзал агайның өй ишеген шакыйлар. - Ачыгыз әле. Афзал абый, бу мин - Шаммазов. Шәһитнең өсте юеш, куллары өшегән, калтырана, әмма күзләре балкып тора. Кесәсеннән бер төргәк кәгазь чыгарып: - Афзал абый, менә бу «Яшь ленинчының беренче саны өчен материаллар. Эшләргә булышыгыз әле?! - ди. - Ә редакциягез кайда? - Хәзергә менә минем кесәдә,- ди ул соенеп. Афзал агаларның өендә таңга кадәр ут яна. Моннан 60 ел элек «Яшь ленинчы» (газетасының беренче саны әнә шулай туа. Ике саны 1500 данә булса, инде өченче саны 2 мең данәгә җитә. 1924 елның январе бөтен совет халкы өчен кайгылы ай булды. Сөекле юлбашчыбызның үлеме Ильич эшенең мәңгелеген раслау өчен бердәм сафка басу кирәклеген хәбәр итте сыман. Ильич исеме. аның уйлары, фикерләре белән сугарылган пионерлар оешмасына шул елны юлбашчыбыз В. И. Ленин исеме бирелде. Шул ук елны Татарстанда оештырылган балалар газетасының да «Яшь ленинчы» исеме белән аталуы очраклы түгел. Газетабызны беренче адымнарыннан ук җитәкләп олы юлга чыгаруда татар совет язучылары зур тырышлык күрсәттеләр. Почетлы пионер Шамил Усманов, Госман Закир, Ибраһим Гази кебек язучылар газетаның беренче саннарында ук катнашалар. Киләчәктә күренекле әдәбият галиме булачак 13 яшьлек Хатип Госман Пермь шәһәреннән беренче пионерлар. Татарстан азучыларының беренче съезды делегаты (ул чакта мәктәп укучысы), бүгенге көнда һәммәбезгә таныш балалар язучысы Гарәфи Хәсәновның истәлегенә караганда, ул еллар - газетаның үзенә бер рухи күтәренкелек заманы. Редакция каршындагы әдәби түгәрәккә композитор Җәүдәт Фәйзи килеп йөри, халык көйләрен уйнап күрсәтә, соңыннан сихри музыка дөньясының һәрбер һөнәр иясенә үз максатына җитәргә ярдәм итәчәге хакында лекция укый. Бәлки әнә шуңа күрәдер дә. Җәүдәт абый соңгы көнгә кадәр бала җанлы булып калды. Балаларга музыка кораллары, музыка дөньясы хакында шигъри китап язып калдыруы шул хакта сөйли. Әдәби түгәрәктә Фатих Хөсни иң беремчә мәртәбә (бүгенге кемдә дәреслекләргә кергән) әнисе йомышка җибәргәч, табаны алып кайту урынына аның беләк тау шуып йөргән малай хакындагы хикәясен укый. Атаклы артист Зәйни Солтаиоә — Тукайны күреп, якыннан аралашып яшәгән кеше. Аиың белен булган очрашулар да газетабыз битләрендә үзенә бер сәхифә булып калган. Газетабызның ул чорын укып тәрбия хикәяләрен җибәрә. Казанның 13 иче мәктәбеннән Габделхак Галмулдпи беренче хәбәрләрен китерә. Безнең кәй нәрдә ул — профессор, техник фәииәр докторы. Мәскәүдәге Патрис Лумумба исемендәге Халыклар дуслыгы университетының кафедра мөдире булыр. Шул ук мәктәптән газета битләрендә берекче рәсемнәрен бастырган Яна Бистәнең Харис атлы малае, киләчәктә СССРиың халык художнигы булып. Харис Якупов исеме белән бөтен илгә танылды. «Диңгез ярында» исемле хикәясе белән газетада катнашкан Мәхмүт Зарипов — бүгенге көннәрдә физика математика фәннәре докторы. Казан дәүләт педагогия институтының кафедра модире. «Каилы юллар» хикәясен язган Лотфулла Фатта хов соңыннан рәссам. РСФСРиың һәм Татарстанның атказанган сәнгать »ш леклесе. Болар — «Яшь ленинчы» газе тасында тәрбияләнеп үскән беренче буын ләнгән кешеләр өчен вакытсыз вафат булган Галимҗан Мөхәммэтшин исеме бик тә кадерле. Ихлас күңелле, трибун, балаларның да, елкәннәрнең дә яраткан шагыйре. Әле үзе дә балалыктан чыгып җитмәгән сыман. Ялкынланып яна. Яшь кенә булса да, газетабызның җаваплы эшләрен алып бара. «Йөрәк яна» дип яза ул. Аңа җавап итеп Хәсән абыйсы Туфан шигырь юллый: Безнең йөрәкләр дә яна, дисең, энем. Яна икән, әйдә янсыннар! Әмма алар утызынчы еллар *Алсу»ларын тудыра алсыннар! Абдулла Алишның бер тоташтан командировкаларга йөрүе аркасында әдәби түгәрәкнең эшен ул юкта Галимҗан Мөхәммэтшин алып барган. Ләбиб Гыйльми, Ибраһим Сәлахов, Шамил Гәрәй төрле елларда үзләре редакциядә эшләгәннәр. Авыр фронт юлларын үтеп, исән кайтып безгә бик күп матур әсәрләр бүләк иткән шагыйрьләр, язучылар Сибгат Хәким, Мөхәммәт Садри. Шәрәф Мөдәррис, Гали Хуҗи, Абдулла Әхмәт, Нури Арсланов, Нәби Дәүли, Зәки Нури, сугыш кырларыннан кайтмый калган Мифтах Вәдүт, Мансур Гаяз, Мөхәммәт Әхмәтгалиев... «Яшь ленинчы»да беренче шигырьләрен бастырган, шунда тәрбияләнеп үскән шагыйрь Шәрәф Мөдәррис бу буын хакында соңыннан болай дип яза: Вез «Яшь ленннчы»ны зарыгып көтеп ала идек, ярыша-ярыша аңа подпискалар җыя идек. Ул безне, яшь алмашчыларны, укуга һәм хезмәткә рухландырды. Ватан намусы, халык бәхете өчен киләчәк көрәшләргә рухландырды, чыныктырды. 1941 елда инде элекке пионерлар 20—22 яшьлек егетләр иде. Алар ут-су кичеп Рейхстаг гөмбәзенә җиңү байрагы кададылар». Газетабыз тарихында Муса Җәлил, Абдулла Алиш үзенә бер аерым урын алып торалар. Абдулла Алиш 1933 нче елдан сугыш башланганга кадәр «Техника», «Пионер каләме» журналларында эшли. Әмма шуның өстенә безнең газетада дистәләгән әкиятләр, хикәяләр, очерклар, язмалар белән катнаша. Редакция каршында әдәби түгәрәк оештыра һәм аның белән җитәкчелек итә. Бүгенге көндә газетабыз каршында эшләп килгән республика әдәби иҗат берләшмәсе лаеклы рәвештә моннан 50 ел элек әдәби түгәрәкне башлап җибәргән язучының исемен йөртә. Өлкән буын кешеләре — әтиләр, әнв; ләр Алишның хикәяләрен, әкиятләрең генә түгел, бәлки аның балалар турындг даими кайгыртып яшәгәнен онытмаган, нардыр. 1934 елда аның газетада «Ба лалар тапшыруының сыйфатын күтәрик» (11 январь), «Совет әдәбияты тудыру юлында» (22 июнь) кебек зур проблемалар күтәргән, җитди мәкаләләре басыла. Алиш «Яшь ленинчы* белән берлектә яшь буынны тәрбияләү турында кайгыр- тучанлык күрсәтеп яши, үзе актив эшли, башкаларны да оештыра. Алиш һәм Муса Җәлил. Бу исемнәр ни өчендер үзеннән-үзе «Яшь ленинчы» белән «Октябрь баласы» журналының, Мәскәү белән Казан матбугатының тыгыз бәйләнеш символы булып хәтергә сеңеп кала. «Октябрь баласы» (хәзер «Ялкын») ул чакта Мәскәү дә басыла. Ә «Октябрь баласы»нда эшләүче Муса Җәлилгә Казанның ярдәме бик кирәк. «Яшь ленинчы» белән журнал бүгенге көндә дә сокланып искә алырлык, тапкыр бер аралашу ысулы табалар. «Октябрь баласы» чыга башлаганга ярты ел вакыт үткәч, газетаның бер санында «Беренче марттан суд башлана» дигән белдерү бирелә. «Мәскәүдә чыга торган «Октябрь баласы» журналына суд башлыйбыз. Аның нинди җитешмәгән яклары, кимчелекләре бар. вакытында чыгамы, балалар тормышын ничек бирә? Журналны яхшыртуда нинди теләкләрегез бар?». Шулай итеп, «Яшь ленинчы», беренчедән, укучы балаларның игътибарын Мәскәү журналына юнәлтә, икенчедән, үзенең күп санлы хәбәрчеләре, укучылары ярдәмендә аны эчтәлекле, кызыклы, кыскасы, Муса Җәлил теләгәнчә, • җанлы боевой әдәби журнал» итү өчен зур эш башкара. Бу «суд», ягъни «Октябрь баласы» журналы хакында фикер алышу биш ай дәвам итә, барлыгы 14 утырыш булып, журнал редакциясенең зур җавабын урнаштыру белән тәмамлана. Әлеге җавап — газетада Җәлил авазы, аның «Яшь, ленинчы»га рәхмәте. Журнал газета булышлыгы белән тиз арада Татарстанда да популярлашып өлгерә, аңарда кызыклы яңа бүлекләр ачыла, аның тиражы күтәрелә, Татарстаннан хәбәрчеләре ишәя. «Танылган шагыйрь Муса Җәлил та балалар әдәбиятын тудыру һәм аны ТС1»₽ТД9 "Ч КҮ П эшләгән язучы» (1939 27 июнь). Газета Җәлилне рәсеме U1( ха* әсәрләре белән укучыларына и, шулай тәкъдим итә. Әйе. чыннан д ленинчы» газетасы язучыларга, сәнгать әһелләренә мөрәҗәгать белән чыккач, Хәсән Туфан беренчеләрдән булып аваз бирә. 1974 елны бу хакта Хәсән ага безнең хәбәрчебезгә болай дип җавап биргән иде: «Яшь ленинчы» газетасының язучыларга, сәнгать кешеләренә махсус рәвештә мөрәҗәгать итүе берничә тапкыр булганлыгын беләм. Мондый мөрәҗәгать итүләр — балаларыбыз үтенече, димәк, ишетелми, үтәлми калмаска тиешле үтенеч». Шул ук истәлекләрендә ул Җәлил белән хезмәттәш дуслыгы хакында да искә алып китә (1974 ел, 5 октябрь саны): «Җәлил белән без ул Казанга килеп чыкканчы бер-беребезне белә идек, ул монда килеп рабфакта укый башлагач, дуслашып киттек. Дуслар идек. Мәскәүгә барганда мин аның янында, Казанга кайтса ул миндә. Бергәләп шигырь язу, тәрҗемә итү безнең өчен уртак эшкә бер өлеш иде». Хәсән ТуфаГ газетабыз өчен А. С. Пушкин, Т. Шев ченко әсәрләрен тәрҗемә итә. «Интерна ционал» Кави Нәҗми белән аның тәрҗемәсендә газетабызда басыла. Халкыбыз тарихында легендага әйләнгән әнә шундый әдипләр Бөек Ватан сугышы елла-' рында таң калырлык каһарманлыклар эшләгән яңа бер буынны тәрбияләп үстерделәр. Шагыйрь Шәрәф Мөдәррис әйткәнчә, алар сугыш башланганда 20—22 яшьлек егетләр генә иде. 1941 елның 24 июнь санында Җәлилнең көрәштәше, фашист тоткынлыгында җәзалап үтерелгән шагыйрь Рәхим Саттар уртак фикерне берләштереп мондый ялкынлы шигырь белән чыга: Бөек Ватанымның һәр атламы Штык белән яулап алынган. Идел буйларында чәчәк аткан Ата-бабаларның каныннан...

1961 елда газетаның яңадан чыга башлавы укучылар өчен генә түгел, язучылар өчен дә олы бер шатлык булды. Беренче саннардан ук кайчандыр А. Алиш, Ф. Кәрим, Галимҗан Мөхәммәтшин кебек язучылардан киңәшләр алып үскән язучылар актив языша, ярдәм итә башладылар. Газетада шул ук исемнәр. Әмма инде мәктәп укучылары түгел, авыр елларны кичкән язучылар Нәби Дәүли, Шәрәф Мөдәррис. Мәхмүт Хөсәен, Җәвад Тәрҗеманов һәм башкалар. «Туган ягым — яшел бишек» китабым чыкканнан соң, мин бик күп хатлар алдым. Димәк, әсәрдәге уй-фикерләр кешеләргә барып җиткән. Шушы турыда уйлап публицистик мәкаләләр белән чы гыш ясарга план корып йөри идем, балалар газетасыннан «Туган ягым — яшел бишек» дигән операция башларга җыенуларын әйтеп, операция штабын җитәкләүне тәкъдим иттеләр». 1974 елда, Го мэр ага Вәширов әлеге операцияне җитәкли башлагач, йөзләгән пионер дружиналары. мәктәп укучылары бу хәрәкәткә кушылдылар. «Гомәр ага, без үзе безнең мәктәп янында бакча утырттык чишмәләрне чистарттык»,— әнә шундыГ хатлар редакциягә ява башлады. Балаларның күбрәк белергә, матурлы» дөньясына тирәнрәк керергә омтылышь шулкадәр көчле ки, алар үзләрен борчы ган сораулар белән язучыларга, сәнгат» әһелләренә бик күп хатлар җибәрәләр Әнә шул теләкләрне канәгатьләндерү “re ләгеннөн газетабыз «Сиңа әйтер сүзеь рииың ант сүзләре үзенең ихласлыгы, тирәнлеге һәм көрәшчән дәрте белән бәаиең игътибарыбызны үзенә җәлеп ■пте. Без аны эзләп табып, татар балаларыма мөрәҗәгатен газета аша укучы ларыбызга җиткердек. Ә бу рубрика буенча ВЛКСМ Үзәк Комитеты В. И. Ле вакның тууына 110 ел тулуга багыш лап «Иптәш Ленин, мин Сезгә рапорт бирем!» дигән девиз астында комсомол һем пионер газеталары арасында Бөтен сок» конкурсы игълан иткән иде. «Яшь дЮниичы» бу конкурста катнашты һәм берекче урынны алды. Газета ВЛКСМ YWK Комитетының 1 иче дәрәҗә дипло мы белән бүләкләнде. ВЛКСМ Үзәк Комитеты «Комсомол даны» елъязмасына кертелде. By әштә язучылар безнең иң вур таянычларыбыз. «Син бүгенге көн нең Корчагинымы?» Шушы рубрика белән чыккан мәкаләләрне укучылар көтеп алалар. Муса Җәлил исемендәге республика дәүләт премиясе лауреаты шагыйрь һәм прозаик Фәнис Яруллинның исеме һәркемгә таныш. Аның шушы рубрикада чыгыш ясавы балалар өчен еөтеп алынган бер вакыйга булды. Кайчандыр «Тылсымлы көзге» дип. Уңмаган, ялкауларны чагылдырган Шоү »»т Галиевнең көзгесеннән шаян. шук. тапкыр Шәвәли килеп чыкты да. балалар Дөньясының якын дустына әверелде. •Балалар иҗат эшен аерата яраталар. Алар язган әйберләргә бик сак карагыз. Бүген ышанып әйтә алабыз: Татар стан язучылары Җәлил. Алиш. Кәрим биреп калдырган эстафетаны кулдан кулга ышанычлы каләмдәшләргә тапшы рып баралар. Әдәби бүлекне алып барган Марс Шабаен исемен бер буын шагыйрьләр һәм язучылар үзләренең әдәби олы эшкә керешү алдыннан остазлары саныйлар. 70—80 елларда әдәбиятка килгән бер төр кем яшьләрдә аиың дистәләгән хатлары саклана. Шул ук әдәби бүлектә соңыннан эшләгән Ренат Хармс. Ростам Мингалнм. Зөлфәт. Роберт Миңиуллкмиар бу эстафетаны алып киттеләр. Безнең газетабызда эшләмәсаләр до. мәңгелек яшь ленинчылар булып кал ran. һәрвакыт безнең арабызда булгаи Газиз Мөхәммәтшин. Хәсән Сарьян, фа ил Шәфигуллии хакында балалар бер кайчан да онытмыйлар. Газиз абыйла рының «Яшь хикәячеләр» клубы. Сарьли абыйларының «Яшь талантлар клубы» аларны хикәя язуның серләрен» төшен дерде. Ә Фаил абыйларының хикәяләре, абыйлар белән үзе дә сабый булып, тиң күреп сөйләшүләре безнең газетабыз тарихыида үзенә бер матур бит булын калды. Газетабыз мактаулы олы ел үттә. 60 ел эчемдә ул һәрвакыт язучыларның җылы кулым тоеп яшәде. Бүген уя үзенең елкәм туганы «Казан утлары» аша һәммәсенә рәхмәт әйтә.