Габдулла Тукай

Арча районы Кушлавыч авылында мулла гаиләсендә дөньяга килә.

Дүрт яшьтән ятим кала. Үсмер чагы Җаек шәһәрендә уза, шунда 1895–1907 елларда күренекле «Мотыйгыя» мәдрәсәсендә укый, аның каршындагы рус мәктәбенә йөри, рус мөхәррирләре иҗаты белән кызыксынып китә. Шушы чорда басмаханәдә эшли, Җаектагы алдынгы фикерле яшьләр белән аралаша.

1902–1904 елларда беренче иҗади тәҗрибәләр ясый. 1905 ел үзгәрешләре йогынтысында чыга башлаган «Фикер», «әл-Гаср әл-җәдид», «Уклар» газета-журналларында эшли. Тәрҗемә белән шөгыльләнә башлый, 1906–1907 елларда «әл-Гаср әл-җәдид» журналында «Энҗе бөртекләре» исеме астында 77 тәрҗемә мәсәл бастырып чыгара.

1907 елның башында Г.Тукай «Мотыйгыя» мәдрәсәсеннән чыга: аның «ирекле тормышы» башланып китә. Таныла башлый, әсәрләренең теле һәм стиле камилләшә.

Яңа формалар һәм алымнар эзләп, ул рус һәм Көнбатыш Европа әдәбиятларына мөрәҗәгать итә, А.С.Пушкин һәм М.Ю.Лермонтов шигырьләрен тәрҗемә итә («Пушкиннан» («Из Пушкина», 1906), «Кичке азан» («Вечерняя молитва», 1906), аларга багышлаулар яза («Пушкинә» («Пушкину», 1906), «Шагыйрьгә» («Поэту», 1907)), А.В.Кольцовны һәм В.А.Жуковскийны үрнәк итеп өйрәнә, А.Н.Майков, А.Н.Плещеев, И.С.Никитин, И.А.Крылов, Дж. Байрон, И.Гёте, И.Гейне, Ф.Шиллер һәм башкаларның әсәрләрен тәрҗемә итә һәм назыйрәләр яза.

Г.Тукайны немец романтик әдәбияты кызыксындыра: ул немец телен өйрәнә башлый.

1907 елның ахырында Габдулла, солдатка каралу уңае белән, туган ягына кайта, Казанда яши. Ф.Әмирхан, Г.Камал, С.Рәмиев, С.Сүнчәләй һәм башкалар белән дустанә һәм әдәби мөнәсәбәтләр урнаштыра.

Казанда шагыйрь зур күңел күтәренкелеге, өметләр белән эшкә чума. Үз идеалларына хезмәт итү, хөр, азат милли матбугатны үстерү теләге белән яна.

1908–1909 елларда Г.Камал белән бергә Тукай «Яшен» сатирик журналын чыгара, ә 1910 елдан «Ялт-йолт» журналында эшли, гомеренең ахырына кадәр аның рухландыручысы, җитәкчесе булып кала.

Казан чоры (1908–1913) – Тукай иҗатының чәчәк ату чоры, анда романтик мотивлар көчәя, ул шигърияттә фәлсәфи тирәнлеккә ирешә һәм үзен халык улы, халык тормышының җырчысы итеп таныта.

Ачлык-ялангачлыкта узган балалык еллары, Казан кунакханәләренең салкын номерларында яшәү эзсез узмый: шагыйрьнең сәламәтлеге какшый, ул туберкулез белән авырый башлый.

Дарулар һәм яхшы табибләр эзләп, 1911–1912 елларда Тукай сәяхәтләргә чыга. 1911 елның май башында пароход белән Әстерханга юнәлә, юлда Идел буендагы тормыш белән таныша.

1912 елның язында Уфа – Петербург маршруты буйлап уза. Аннан Троицкийга китә, июнь урталарында казакъ далаларына барып чыга, кымыз эчеп сәламәтлеген ныгытырга уйлый.

Сәяхәттән Казанга 1912 елның августында гына кайтып төшә. Авыру булуына карамастан, иҗатын дәвам итә. 1913 елның 15 апрелендә Казанда үпкә авыруыннан вафат була.

https://tatarica.org/tat/razdely/kultura/literatura/shheslr/tukaj-gabdulla Онлайн - энциклопедия Tatarica сайтыннан алынды